Serbest Bölgeler Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde olup Türkiye Gümrük bölgesinin bir parçasıdırlar. Bununla beraber Serbest Bölgeler, hukuken Türkiye’ye girmemiş sayılan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri, kambiyo mevzuatı ve ticaret politikası önlemlerinin (fiyat, kalite, standartlar vb.) uygulanmadığı veya serbest dolaşımdaki eşyanın ihracat rejimine tabi tutularak konulduğu yerlerdir. Basitleştirilmiş bir tanımla, Serbest Bölgeler Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde olan, fakat dış ticaret açısından ithalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerinin, yani mevzuatın uygulanmadığı, hudutları belli alanlardır. Üretici işletmelerin talepleri hariç; fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla tanınan yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz. Serbest Bölgelerde yüksek planlama kurulunca uygun görülecek sınaî, ticari ve hizmetle ilgili faaliyet yapılabilir.

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununda Serbest Bölgelerin amaçları aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:

• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,
• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak,
• İşletmeleri ihracata yönlendirmek,
• Uluslararası ticareti geliştirmek.

Yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişiler Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan ruhsat almak koşuluyla Serbest Bölgelerde faaliyette bulunabilirler. Bölgede faaliyette bulunmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, “faaliyet ruhsatı” almak için faaliyet ruhsatı müracaat formunu Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’ne elden teslim edebilirler, ilgili bölge müdürlüğü kanalıyla gönderebilirler veya taahhütlü posta ile gönderebilirler. Müracaatta bulunanlar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki “serbest bölgeler özel hesabına” müracaat ücreti yatırmak zorundadırlar.

Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yatırımcılara Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi’nin mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerine 49 yıllığına kadar yararlanma hakkı tesis edilebilir.

Serbest Bölge ile Türkiye’nin diğer bölgeleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret mevzuatına tabidir. Başka bir deyişle, serbest bölgeden Türkiye’ye mal sokulmasında veya Türkiye’den Serbest Bölgeye mal girişinde gümrük ve diğer dış ticaret mevzuatı hükümleri uygulanır. Serbest Bölge ile diğer ülkeler ve Serbest Bölgeler arasında yapılan ticarette, dış ticaret mevzuatı uygulanmaz. Ancak bedeli belirli bir miktarı geçmeyen (5000 ABD Doları veya bunun TL karşılığı) Türkiye çıkışlı mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.

Serbest Bölgelere, ateşli silahların ve bunların mühimmatının, radyoaktif maddelerin, tehlikeli ve zehirli atıkların getirilmesi yasaktır.

Serbest Bölgeye malı gelecek kullanıcı veya yetkili temsilcisi, işletici veya bölge kurucusu ve işleticisinden (BKİ) temin edeceği “Serbest Bölge İşlem Formu” nu doldurarak mala ait fatura (aslı) veya daha sonra aslı ibraz edilmek kaydıyla fatura suretini ve varsa diğer belgeleri de ekleyerek en az 6 saat öncesinden bölge müdürlüğüne müracaat eder. Form bölge müdürlüğünce onaylanır. İşletme formun ilgili nüshalarını malların serbest bölgeye girişini teminen gümrük idaresine sunar. Gümrük idaresince gerekli işlemler yapıldıktan sonra malların bölgeye girişi tamamlanır.

Serbest Bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır. Ancak, bölgede yatırım sırasındaki mal ve hizmet bedelleri ile işçi ücretleri, kiralar Türk Lirası üzerinden ödenebilir. Bölge müdürlüğü ile bu bölgede diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlara bütün ödemeler Türk Lirası ile yapılır.

Serbest Bölgelerde faaliyet gösteren işyerlerinde yabancı uyruklu yönetici ve vasıflı personel çalıştırılabilir.

Serbest Bölgelerde Türkiye Cumhuriyeti çalışma mevzuatı hükümleri ve sosyal güvenlik mevzuatı uygulanır.

Serbest Bölgelerde faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişiler ve bunların temsilci, görevli ve işçileri ile bölgede her türlü iş ve işlemleri yürütenler ilgili bölge müdürlüğünden “giriş izin belgesi” almak koşuluyla bölgeye girebilirler. Kısa süreli girişler için bölge müdürlüğünce verilen “özel izin belgesi” kullanılır.

Serbest Bölgede ikamet yasaktır. Ancak güvenliğin sağlanması için bölgenin kontrolü ve korunmasıyla görevlendirilmiş olan güvenlik, gümrük muhafaza ve koruma görevlilerinin, ayrıca yaptıkları işin niteliği gereği bölgede ikamet zorunda bulunanlar ile bölgede iş gününü takip eden gece de çalışmak zorunda bulunanların ikamet/gece çalışma izinleri, güvenlik ve gümrük idaresince yazılı bilgi verilmek suretiyle, bölge müdürlüğünce verilir. Bu izin hiç bir şekilde bu görevlilerin yakınlarını ve ailelerini kapsamaz.

Serbest Bölgelerde, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanununun ölüm ve yangın halleri, kanalizasyonların inşa ve tamiri ile içme, kullanma endüstri suyunu sağlamaya ve gaz, su, elektrik sarfiyatını denetlemeye yönelik maddeleri dışında kalan hükümleri, 5682 sayılı Pasaport Kanunu, 5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun uygulanmaz.

Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme döneminin sonuna kadar;

• Serbest Bölgelerde üretim faaliyetinde bulunan mükelleflerin bu bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94’üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinin (b) alt bendi ile 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 15’inci ve 30’uncu maddeleri uyarınca yapılacak tevkifata (stopaj yoluyla vergi alınması) etkisi yoktur.
• Bu bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az % 85’ini yurtdışına ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir vergisinden müstesnadır. Bu oranı % 50’ye kadar indirmeye ve kanuni seviyesine kadar yükseltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Yıllık satış tutarı bu oranın altında kalan mükelleflerden zamanında tahsil edilmeyen vergiler cezasız olarak, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir.
• Bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.