Dış ticaretin finansmanı değişik boyutlarda incelenebilir. Birinci boyut ihracatın ve ithalatın finansmanıdır. İhracatın finansmanı da sevkiyat öncesi finansman ve sevkiyat sonrası finansman olarak ikiye ayrılır. Sevkiyat öncesi finansman, siparişin alınması ile sevkiyatın yapılması arasındaki sürede ihtiyaç duyulan finansmandır. Bu sürede ihracatçı, malları imal etmek veya satın almak, ambalajlamak ve ithalatçıya sevk etmek için finansmana ihtiyaç duyar. Sevkiyat sonrası finansman, malların sevkinden sonra tahsilâta kadar geçen sürede ihtiyaç duyulan finansmandır. İhracatın finansmanı zaman boyutuna göre ikiye ayrılır. Bunlar kısa dönemli finansman ve uzun dönemli finansmandır. Kısa dönemli finansman tüketim malları ve ara malı ihracatında söz konusu iken, uzun dönemli finansman yatırım mallarının ihracatında söz konusu olmaktadır.

İthalatın finansmanı ithalat aşamasında finansman ve ithalat sonrası finansman olarak iki boyutta değerlendirilebilir. İthalat aşamasında finansman, ithalatçı malları teslim alıncaya kadarki sürede ihtiyaç duyulan finansmandır. İthalat sonrası finansman ise, ithalatçının malları teslim aldıktan sonra malın satılıp tahsilât yapılıncaya kadar geçen sürede gereksinme duyulan finansmandır. İthalatın finansmanı da zaman boyutunda, kısa dönemli finansman ve uzun dönemli finansman olarak iki boyutta değerlendirilir. İhracatın finansmanında olduğu gibi, ithalatın finansmanında da tüketici malları ve ara malı ithalatında kısa dönemli, yatırım malları ithalatında uzun dönemli finansman söz konusudur.

İhracatın finansmanında kısa vadeli sevkiyat öncesi finansman kaynakları aşağıda açıklanmıştır:

• Peşin ödeme: Peşin ödemede ithalatçı malları teslim almadan önce ihracatçıya ödeme yapar. Burada ihracat için sevk öncesi finansmanı, peşin ödeme yaparak ithalatçı sağlamaktadır.
• Prefinansman: İhracatçı firmaların bizzat ithalatçılardan veya yurtdışı bankalardan sağlayıp Türkiye’deki bir banka aracılığı ile kullandıkları döviz kredisidir. Türkiye’deki banka krediye garanti verir veya vermeyebilir.
• Kırmızı şartlı akreditif: Sevkiyat öncesinde ihracatçının avans almasını sağlayan bir akreditif türüdür. İhracatçının bu imkândan yararlanabilmesi için, ithalatçının akreditifi kırmızı şartlı olarak açtırması gerekmektedir. Kırmızı şartlı akreditifte muhabir banka (ihracatçının bankası), ihracatçı malları sevk ettiğini gösteren belgeleri teslim etmeden avans ödemesinde bulunur. Sevkiyatın gerçekleşmesini müteakip sevk belgeleri kendisine verilince, muhabir banka avans süresine isabet eden faizi ve avans ödemesini düşerek kalan kısmı ihracatçıya öder. Muhabir banka daha sonra sevk belgelerini ithalatçının bankasına (amir banka) gönderir. Amir banka sevk belgeleri kendisine ulaşınca ithalat bedelini muhabir bankaya öder. İhracat gerçekleşmezse muhabir banka avans miktarını faizi birlikte amir bankadan talep eder. Amir banka ödemeyi yapar ve kendisine ödeme yapılması için ithalatçıya talepte bulunur. Görüldüğü gibi kırmızı şartlı akreditif uygulamasında ithalatçı risk almaktadır.
• Yeşil şartlı akreditif: Bu akreditif türünde de ihracatçı avans kullanabilmektedir. Ancak ihracatçının avans kullanabilmesi için malları depolaması ve malların mülkiyetini bankaya devreden ambar teslim makbuzunu bankaya vermesi gerekmektedir. Böylece amir banka ve ithalatçı riski azaltmış olur. Bu tür akreditif, ihracatçının malları hazırladığı ancak sevk için taşıma aracını beklediği durumlarda kullanılır. Bilindiği gibi akreditifli ödemede, ihracatçı malları yükleyip sevk belgelerini ibraz etmeden bankadan ödeme alamaz. Yeşil şartlı akreditif ihracatçının malları yüklemeden ödeme almasını sağlar.
• Devredilebilir akreditif: İhracatçı tarafından başka bir firmaya devredilebilen akreditiftir. Akreditif açılırken ihracatçıya bu yetkinin açıkça verilmesi gerekir. Bu durum ihracatçının aracı olduğu durumlarda kullanılır. İhracatçı, ihracat amacıyla malları satın aldığı tarafa herhangi bir ödeme yapmaz, sadece kendi lehine açılmış akreditifi devreder. Akreditifi devralan taraf sevkiyatı yapar, sevk belgelerini bankaya ibraz eder ve parasını alır. Tabii ki aracı durumundaki ihracatçıya, aracılık hizmetinden dolayı bir komisyon ödenir.
• Banka kredileri: İhracatçılar bankalardan sevk öncesi finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla döviz kredisi alabilirler.

Eximbank kredileri: Eximbank’ın sevk öncesi kredi programları aşağıda sıralanmıştır:

• TL cinsinden sevk öncesi ihracat kredileri
• Döviz cinsinden sevk öncesi ihracat kredileri
• Dış ticaret şirketleri TL/döviz ihracat kredileri
• İhracata hazırlık kredileri
• KOBİ ihracata hazırlık kredileri
• Sevk öncesi reeskont kredisi

Bu kredilerle ilgili güncel ayrıntılı bilgiler Türk Eximbank’ın www.eximbank.gov.tr adresli web sitesinden öğrenilebilir.

İhracatın finansmanında kısa vadeli sevkiyat sonrası finansman kaynakları aşağıda açıklanmıştır:

• İhracatçı lehine akreditif açılması: İhracatçı lehine akreditif açıldığında, ihracatçı akreditif sözleşmesinde belirtilen belgeleri bankaya verdiğinde ödemeyi alır. Dolayısıyla, ihracatçı ödemeyi almak için malların ithalatçının eline geçmesini beklemez.
• İştira ve ıskonto kredisi: İhracatçı banka kabullü vadeli bir poliçeyi vadesinden önce kırdırarak (ıskonto ettirerek) finansman sağlayabilir.
• İhracat Faktoringi: Faktoring ayrıntılı olarak başka bir konu başlığı olarak ele alınmıştır. Bu konu ile ilgili söz konusu konu başlığına müracaat edilebilir.

İhracatçılar, ihracata konu olan yatırım mallarını imal etmek veya yurt dışı taahhüt işine konu olan inşaatı yapmak için uzun dönemli sevkiyat öncesi finansmana ihtiyaç duyarlar. Bu finansman genellikle ya öz kaynaklarla karşılanır ya da yurt içi veya yurt dışı bankalardan kredi alınır.

Sevkiyat sonrası uzun vadeli finansman kaynaklar ise satıcı kredileri, alıcı kredileri ve forfaitingdir.

• Satıcı kredileri: İhracatçı, yatırım mallarının ihracatında ithalatçıya uzun bir vade tanımış ise burada satıcı kredisi söz konusudur. Satıcı kredileri ithalatçı tarafından ihracatçıya, uzun vadeli banka kredileri gibi bir ödeme planına bağlı olarak taksitlerle ödenir. Ancak ihracatçı, ithalatçının taksit ödemelerini karşılık gösterip bankasından kredi alarak ödeme süresinde finansman sağlayabilir. Bu durumda ithalatçının göndereceği satıcı kredisi taksitleriyle ihracatçının banka kredisi ödenmiş olur. Ancak ihracatçı bu krediyi sevk sonrasında almalıdır.
• Alıcı kredileri: Alıcı (ithalatçı), Türk Eximbank tarafından verilen ülke kredi programlarından yararlanabilir. Alıcının bundan yararlanması için ihracat bedelinin % 15’ini ödemesi gerekir. Kalan borç ise azami 8 yılda ödenir. Burada süreç şu şekilde işlemektedir: Öncelikle Türk Eximbank’ın ihracatçının ülkesine yönelik bir ülke programı olması gerekir. Bu programdan yararlanan ithalatçıdır. İthalatçının bu programdan yararlanabilmesi için ülkesindeki bir banka veya devlet kurumunun aracılık yapması ve ithalatçıya garanti vermesi gerekir. Kredi uygun bulunduğunda, sevkiyatı müteakip Türk Eximbank Türkiye’deki ihracatçıya ödemeyi yapar. Türk Eximbank kredinin tahsilâtını ithalatçının bu işleme aracılık eden bankasından yapar. Böylece Türkiye’deki ihracatçı sevkiyatı müteakip parasını almış olur. Eximbank’ın ülke programları ile ilgili ayrıntılı bilgiwww.eximbank.gov.tr adresinde ülke kredileri ve garantileri sayfasından alınabilir.

Forfaiting ayrı bir konu başlığı olarak ele alınmıştır. Bu konu ile ilgili bilgiler ilgili konu başlığındaki sayfadan alınabilir.

İthalat aşamasındaki en önemli finansman kaynağı akreditif kredisidir. Akreditif açıldığında amir banka (ithalatçının bankası) akreditif sözleşmesinde belirtilen belgeler kendisine sunulduğunda ödeme yapmayı taahhüt etmektedir. Dolayısıyla amir bankanın ithalatçı adına ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Amir banka akreditif açıldığında akreditif bedelinin tamamını ithalatçıdan talep edebilir. Bununla beraber amir banka akreditif bedelinin tahsilini sevk belgelerinin gelmesine kadar erteleyebilir. Amir banka akreditif açıldığında akreditif bedelinin tamamını tahsil etmezse, ithalatçıya gayri nakdi kredi açmış olur. Bu gayri nakdi kredi akreditif kredisi olarak isimlendirilir. Bir de karşılıklı akreditif vardır. İhracatçı başka bir ülkeden ithal ettiği malları ihraç ediyorsa karşılıklı akreditifi kullanabilir. Burada ihracatçı müşterisine karşı satıcı, malları satın aldığı yabancı ülkedeki satıcıya karşı ithalatçı konumundadır. İhracatçı kendisi lehine açılmış olan akreditifi bankasına teminat göstererek, malları ithal ettiği satıcı lehine bir akreditif açtırabilir. Burada iki akreditif işlemi söz konusudur. İhracatçı birinci akreditifin lehdarı (ödemeyi alacak taraf), ikinci akreditifin ise amiridir (ödemeyi yapacak taraf). Birinci akreditiften tahsil edilen bedelle ikinci akreditif ödenir. Böylece ihracatçının (aynı zamanda ithalatçı) kasasından para çıkmamış olur.

Kısa vadeli ithalat sonrası finansmanda en sık kullanılan yöntem vesaik ibrazından belli bir süre sonra ödemeli akreditif ve poliçe kabullü akreditiftir. Vesaik ibrazından belli bir süre sonra ödemeli akreditifte, muhabir banka (ihracatçının bankası) ihracatçı sevk belgelerini teslim ettikten belirli bir süre sonra (akreditifte belirtilen süre) ödemeyi yapar. Amir banka da (ithalatçının bankası) muhabir bankaya bu sürenin sonunda ödeme yapar. Bu nedenle amir banka, ithalatçıdan da ödemeyi bu sürenin sonunda talep eder. Dolayısıyla ithalatçıya akreditifte belirtilen süre kadar vade tanınmış olur. Poliçe kabullü akreditifte ise; ihracatçı teyitli akreditifte muhabir banka, teyitsiz akreditifte amir banka üzerine bir poliçe çeker. Poliçe vadeli ise, üzerine poliçe çekilen bankalar poliçe vadesi sonunda ödemeyi yaparlar ve ithalatçıdan tahsilâtı vade sonuna bırakırlar.

Mal mukabili ve vesaik mukabili ödemelerde de ithalatçıya vade tanınabilir. İhracatçı ithalatçıya vade tanımak istiyorsa, ithalatçı üzerine bir poliçe çeker ve banka garantisi ister. Bu işlem tamamlandıktan sonra, ithalatçı malların bedelini poliçe vadesinin sonunda öder.

Uzun dönemli ithalat sonrası finansmanda ise ülke kredileri kullanılabilir. Ülke kredilerine bankalar aracılık etmektedir. Türkiye’deki ithalatçının yapması gereken bankasına başvurmaktır. İthalatçının ülke kredisi kullanabileceğine karar verilirse, ithalatçı bedelin % 15’ini peşin olarak öder. Geriye kalan % 85’lik kısmı ise vade boyunca öder. İthalatçı ödemelerini krediye aracılık eden bankasına yapar. Ülke kredileri için bankalara danışılması gerekmektedir. Çünkü Türkiye’deki bankalar yabancı ihracat kredi kuruluşlarının ülke programlarına aracılık yapmaktadırlar.