Türkiye’de gümrük işlemlerine ilişkin esaslar 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve bu kanuna istisnaden çıkarılan Gümrük Yönetmeliğinde düzenlenmiştir. Bu mevzuata ilişkin önemli noktalar aşağıda açıklanmıştır:

Bir eşyanın gümrük kıymeti, gümrük tarifesinin ve eşya ticaretine ilişkin belirli konularda getirilen tarife dışı düzenlemelerin uygulanması amacıyla aşağıdaki maddelerde yer alan yöntemlerin sırasıyla uygulanması yoluyla tayin ve tespit olunan kıymettir. Bir yönteme göre belirlenemeyen kıymet için, sıra dâhilinde olmak üzere, izleyen yönteme geçilir. Eşyanın gümrük kıymeti bir üst maddede yer alan yöntem hükümlerine göre belirlenebildiği sürece bir alt madde hükümleri uygulanamaz.

Satış bedeli yöntemi: Bu yönteme göre ithal eşyanın gümrük kıymeti satış bedelidir. Satış bedeli, Türkiye'ye ihraç amacıyla yapılan satışta, Türkiye’deki ithalatçı tarafından fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır. Eşyanın ithalinden sonra, fiilen ödenen veya ödenecek fiyatta satıcı tarafından alıcı lehine bir düzeltme yapılması durumunda; eşyanın giriş beyannamesinin tescili tarihinde kusurlu olduğunun, satıcı tarafından fiyatta yapılan düzeltmenin beyannamenin tescilinden önce yapılmış satış sözleşmesinde yer alan garantiye ilişkin bir yükümlülükten kaynaklandığının, eşyada mevcut kusurun satış sırasında satış fiyatının belirlenmesinde dikkate alınmamış olduğunun gümrük idaresine belgelenmesi ve idarece uygun bulunması şartıyla, fiyatta yapılan düzeltme satış bedeli yöntemine göre gümrük kıymetinin tespitinde dikkate alınır. Söz konusu düzeltmenin dikkate alınabilmesi için, beyannamenin tescilinden itibaren bir yıl içinde yapılmış olması gerekir. Eşyaya ilişkin fiilen ödenen veya ödenecek fiyat içerisinde, menşe ülkesi veya ihraç ülkesinde ödenen bir dâhili verginin mevcut olması ve bu meblağın fiyatta alıcı lehine düzeltme yapılarak düşüldüğünün veya düşüleceğinin gümrük idaresine belgelenmesi ve idarece uygun bulunması halinde, gümrük kıymetine dâhil edilmez.

Aynı eşyanın satış bedeli yöntemi: Satış bedeli yöntemine göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti, Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen aynı eşyanın satış bedelidir. Bu yönteme göre gümrük kıymeti belirlenirken, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı ticari düzey ve yaklaşık aynı miktarda satılan aynı eşyanın satış bedeli kullanılır. Böyle bir satışın bulunmaması durumunda, farklı ticari düzey ve/veya farklı miktarlardaki aynı eşyanın satış bedeli, bu ticari düzey ve/veya miktar farkları göz önüne alınarak yapılacak düzeltmeden sonra kullanılır. İthal eşyası ile söz konusu aynı eşya arasında, ithal eşyasının giriş liman ve mahalline kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan nakliye ve sigorta giderlerinin satış bedeline dâhil edildiği durumlarda, mesafe ve nakliyatın türünden doğan ciddi farklılıklar göz önüne alınarak satış bedelinde düzeltme yapılır. Bu yöntemin uygulanması sırasında aynı eşyaya ilişkin birden fazla satış bedeli tespit edilirse, ithal eşyasının gümrük kıymetini belirlemek üzere bunlardan en düşük olanı kullanılır.

Benzer eşyanın satış bedeli yöntemi: Yukarıda belirtilen yöntemlere göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti, Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen benzer eşyanın satış bedelidir. Aynı eşyanın satış bedeli yöntemindeki düzeltmeler bu yöntemde de geçerlidir.

İndirgeme yöntemi: Bu yöntemde, kıymeti belirlenecek eşyanın ya da aynı veya benzer eşyanın Türkiye’de ithal edildiği hal ve durumda daha önce satılmış olması gerekir. Bu durum oluşmuşsa, ithal eşyanın gümrük kıymetinin belirlenmesinde, bu eşyanın ya da aynı veya benzer ithal eşyasının yurt içindeki satıcıdan alıcılara kıymeti belirlenecek eşyanın ithal tarihi ile aynı veya yakın bir tarihte yapılan en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat esas alınır. Belirlenen bu birim fiyattan, söz konusu eşya ile aynı sınıf veya cins eşyanın satışında normal olarak ödenen veya ödenmesi kararlaştırılan komisyon veya kâr ile söz konusu eşyanın pazarlanmasına ilişkin doğrudan ya da dolaylı giderler dâhil olmak üzere genel giderler için yapılması alışılagelen ilaveler; Türkiye sınırları içinde gerçekleşen normal nakliye ve sigorta giderleri ile bunlarla ilgili diğer giderler ve eşyanın ithali veya satışı nedeniyle Türkiye’de ödenecek gümrük vergileri ile diğer dâhili vergiler indirilir.

Hesaplanmış kıymet yöntemi: Bu yöntemin uygulanması için ithalatçının gerekli bilgi ve belgeleri gümrük idaresine ibraz etmesi ve bu bilgi ve belgelerin doğruluğunu ispata hazır olduğunu üretici ülke makamlarından alacağı belge ile belgelemesi gerekir.

Hesaplanmış kıymet aşağıdaki unsurların toplamından oluşur:

• İthal eşyasının üretiminde kullanılan malzeme ve yapılan imalat veya diğer imal işlemlerinin bedel veya kıymetleri,
• Türkiye’ye ihraç edilmek üzere ihraç ülkesindeki üreticiler tarafından üretilen, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı sınıf veya cins eşyanın satışında alışılagelen kâr ve genel giderlere eşit bir tutar,
• İthal eşyasının giriş liman veya yerine kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme, boşaltma, giderleri ile nakliye ve sigorta giderleri.

Gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına ilave edilecek önemli unsurlar şunlardır (İlave edilecek diğer unsurlar da olup en önemlileri burada sıralanmıştır):

• Satın alma komisyonları dışındaki komisyonlar
• Nakliyenin ücretsiz olması veya alıcı tarafından sağlanması durumunda, gümrük kıymetine giriş liman veya yerine kadarki nakliye gideri de dâhil edilir. Dâhil edilecek nakliye gideri aynı taşıma türünde normal olarak uygulanan fiyat tarifesine göre tespit edilir.
• Navlun makbuzu ve/veya sigorta poliçesinin ibrazının imkânsız olduğu veya kabul edilebilir nitelikte bulunmadığı hallerde, ithalatçı tarafından nedenleri de belirtilerek verilecek bir dilekçe ile bu durumun bildirilmesi suretiyle; emsal navlun ve/veya sigorta gideri fiilen ödenen veya ödenecek fiyata eklenir. Vergi kaybı söz konusu olmaması ve ithalatçının talep etmesi halinde, ithal eşyasının FOB kıymetinin % 10’unu navlun ve % 3’ü sigorta bedeli olarak ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına eklenebilir.

İthal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatından ayırt edilebilmeleri koşuluyla aşağıdaki giderler gümrük kıymetine dâhil edilmez:

• Eşyanın, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi ile Türkiye'nin anlaşmalarla dâhil olduğu gümrük birliği gümrük bölgelerine giriş yerine varışından sonra yapılan nakliye ve sigorta giderleri,
• Sınaî tesis, makine veya teçhizat gibi ithal eşyası için ithalattan sonra yapılan inşa, kurma, montaj, bakım veya teknik yardıma ilişkin giderler,
• İthal eşyasının satışıyla ilgili olarak bir finansman anlaşması uyarınca alıcı tarafından üstlenilen faiz giderleri. Finansman anlaşmasının yazılı olarak yapılmış olması ve gerektiğinde alıcının; eşyanın, fiilen ödenen veya ödenecek fiyat olarak beyan edilen fiyattan satıldığını ve söz konusu faiz oranının, finansmanın sağlandığı ülkede o tarihte bu tür bir işlem için geçerli olan faiz oranı seviyesini aşmadığını kanıtlaması gerekir.
• İthal eşyasının Türkiye'de çoğaltılması hakkı için yapılan ödemeler,
• Satın alma komisyonları,
• Eşyanın ithali veya satışı nedeniyle Türkiye'de ödenecek ithalat vergileri.

Eşyanın gümrük vergisine esas alınacak kıymetinin Türk Lirası olarak beyanı zorunludur. Fatura veya diğer belgelerde yazılı yabancı paralar, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan T.C. Merkez Bankası döviz satış kurları üzerinden Türk Lirasına çevrilir.

Türkiye Gümrük Bölgesinin kara suları veya hava sahasından durmaksızın geçen taşıt araçları ile taşınan eşya hariç olmak üzere, Türkiye Gümrük Bölgesine gelen eşya, getiren kişi ya da duruma göre eşyanın gelişinden sonra taşıma sorumluluğunu üstlenen kişi tarafından gümrüğe sunulur. Gümrüğe sunan kişi, eşyayı daha önce ibraz olunan özet beyan (özet beyan, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine getirilmesinden önce verilir) ya da gümrük beyannamesi ile ilişkilendirir.

Beyannameye aşağıdaki belgeler eklenir:

• Fatura,
• Teslim şekline göre navlun faturası ve/veya sigorta poliçesi,
• Eşyanın laboratuvar tahliline veya ekspertize tabi tutulması durumunda buna ilişkin raporlar,
• Eşyanın tercihli tarife uygulamasından yararlanması halinde, buna ilişkin gerekli belgeler,
• İhracat, transit ve antrepo rejimleri dışında kalan rejimlerde Kıymet Bildirim Formu,
• Transit ve antrepo rejimlerinde, taşıma belgeleri,
• Eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulabilmesi için bir izin veya bir belge arandığı hallerde, söz konusu izin veya belge.

Eşya bulunduğu taşıt araçlarından, gümrük idarelerinin belirledikleri veya uygun gördükleri yerlerde, söz konusu idarelerin izni ile boşaltılabilir veya aktarılabilir.

Eşya, gümrüğe sunulmasından sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya kadar geçici depolanan eşya statüsünde bulunur ve bu şekilde adlandırılır. Geçici depolanan eşya, sadece gümrük idarelerinin uygun gördüğü yerlerde ve bu idarelerin belirlediği koşullarda depolanabilir.

Özet beyan veya beyannamesi verilmeyen eşya ile denizyolu ile gelen eşya için, özet beyan verildiği tarihten itibaren kırkbeş gün; diğer bir yolla gelen eşya için, özet beyanın verildiği tarihten itibaren yirmi gün içinde gümrük işlemleri tamamlanır. Ancak, eşyanın herhangi bir adli veya idari takibata konu olması halinde, bu takibat nedeniyle geçen süreler, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması için dış ticaret mevzuatı ya da diğer mevzuat gereğince ibraz edilmesi gereken uygunluk belgesi, kontrol belgesi, ithal lisansı, izin yazısı, gözetim belgesi, tahlil raporu gibi belgelerin alınması veya buna ilişkin işlemlerin yerine getirilmesi sırasında geçen süreler, işlem tarihinin başladığı tarihte durdurularak, yirmi veya kırkbeş günlük sürelerin hesaplanmasında göz önünde bulundurulmaz ve işlemin sonuçlandığı tarihten itibaren kalan süre verilir.

Süresi içinde işlemi tamamlanmayan eşya;

• İhale yoluyla satış suretiyle,
• Yeniden ihraç amaçlı satış suretiyle,
• Perakende satılmak suretiyle
• Kamu kuruluşları ile özel kanunla kurulmuş vakıf ve derneklere tahsis edilmek suretiyle,
• İmha suretiyle,
• Özel yolla tasfiye edilir.

Gerek üzerlerinde, gerekse iç ve dış ambalajlarında üretildiği ülkeden başka bir ülke ürünü olduğunu gösteren veya böyle bir izlenim uyandıran isim ya da simgeler taşıyan eşyanın Türkiye'ye ithaline izin verilmez.

Gümrük rejimleri: Bir gümrük rejimine tabi tutulmak istenen eşya, bu rejime uygun şekilde yetkili gümrük idaresine beyan edilir. Beyan yazılı olarak, bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla, sözlü olarak veya başka bir yolla yapılabilir.

Serbest dolaşıma giriş rejimi (normal ithalat): Türkiye Gümrük Bölgesine gelen eşyanın serbest dolaşıma girişi; ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, eşyanın ithali için öngörülen diğer işlemlerin tamamlanması ve kanunen ödenmesi gereken vergilerin ödenmesi ile mümkündür.

Transit rejimi: İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş ve ihracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış eşyanın, gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesi içindeki bir noktadan diğerine taşınmasına uygulanır. Transit rejimine tabi tutulan eşya ve gerekli belgeler, rejimi düzenleyen hükümlere uygun olarak varış gümrük idaresine sunulduğunda, transit rejimi sona erer.

Gümrük antrepo rejimi: İthalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşya ile gümrük antreposuna alınması halinde ihracata ilişkin önlemlerden yararlanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyanın, bir gümrük antreposuna konulmasıdır. Eşyanın antrepo rejimi altında kalış süresi sınırsızdır. Ancak, gümrük idarelerince gerek görülen hallerde, eşyaya gümrükçe onaylanmış yeni bir işlem veya kullanım tayin edilmesi için bir süre belirlenebilir.

Dâhilde işleme rejimi: Dışarıdan getirilen eşya, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlanmak suretiyle, dâhilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilebilir. Başka bir deyişle, ithalat vergileri ödenmeden Türkiye’ye sokulan ithal hammaddelerin, Türkiye’de mamule dönüşerek bu mamullerin ihraç edilmesi rejimidir. Eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde ihracı halinde, teminat iade olunur. Eşyanın bu şekilde dâhilde işleme rejiminden yararlanmasına şartlı muafiyet sistemi denir. Serbest dolaşımda bulunan eşyanın (daha önce vergileri ödenerek ithal edilmiş eşyanın) işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden ihraç edilmesi halinde, bu eşyanın serbest dolaşıma girişi esnasında (ithalatı esnasında) tahsil edilmiş olan ithalat vergileri, dâhilde işleme rejimi kapsamında geri verilir. Eşyanın bu şekilde dâhilde işleme rejiminden yararlanmasına geri ödeme sistemi denir. Dâhilde işleme izni işleme faaliyetlerini yapan veya yaptıran kişinin talebi üzerine verilebilir.

Gümrük kontrolü altında işleme rejimi: Gümrük kontrolü altında işleme rejimi, serbest dolaşıma girmemiş eşyanın Türkiye’de, ithalat vergilerine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin gümrük vergileri ödenerek serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Başka bir deyişle, gümrük vergileri ödenmeden Türkiye’ye giren ithal hammaddelerin, Türkiye’de işlenerek mamule dönüşmesi ve bu mamullerin gümrük vergileri ödenerek Türkiye’de serbest dolaşıma girmesidir. Elde edilen bu tür ürünler, işlenmiş ürün olarak adlandırılır. Doğal olarak bu rejim, işlenmiş ürünün ithalat vergisinin, bünyesinde bulundurduğu ithal hammaddenin vergisinden daha düşük olduğu işlemler için uygulanır.

Geçici ithalat rejimi: Geçici ithalat rejimi, serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, Türkiye içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında, herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına olanak sağlayan hükümlerin uygulandığı rejimdir. Başka bir deyişle, gümrük vergileri ödenmeden Türkiye’ye giren eşyanın kullanıldıktan sonra Türkiye’den çıkmasıdır. Eşyanın rejim altında kalma süresi 24 ayı geçmemek üzere gümrük idaresince belirlenir. Sürenin bitiminde ek süre talep edilebilir.

Hariçte işleme rejimi: Serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerine tabi tutulmak üzere Türkiye Gümrük Bölgesinden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin ithal vergilerinden tam veya kısmi muafiyet suretiyle yeniden serbest dolaşıma girişine ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Serbest dolaşımdaki eşyanın geçici ihracı halinde, söz konusu eşyaya Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışı için öngörülen ihracat vergileri, ticaret politikası önlemleri ve diğer işlemler uygulanır.

İhracat rejimi: İhracat rejimi, serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir. Türkiye Gümrük Bölgesinden ihraç edilecek eşya, ihracata ilişkin gümrük beyannamesi ile yetkili gümrük idaresine beyan edilir. İhracat beyannamesine de daha önce sıralanan beyannameye eklenmesi gereken belgeler eklenir (fatura yerine yurt dışı alıcı adına düzenlenmiş fatura nüshasının ibrazı yeterlidir).

Serbest dolaşımda bulunan eşya, Türkiye Gümrük Bölgesinden veya Türkiye’nin anlaşmalarla dâhil olduğu gümrük birliği gümrük bölgelerinin diğer bir noktasından ihraç edildikten sonra üç yıl içinde yeniden serbest dolaşıma girmesi halinde ve beyan sahibinin talebi üzerine, ithalat vergilerinden muaf tutulur.

Gümrük Kanunu ve Yönetmeliğine Gümrük Müsteşarlığının aşağıdaki web adresindeki E-Mevzuat bölümünden ulaşabilirsiniz.